Bestuurssocioloog Mark van Ostaijen, auteur van het boek ‘Wij zijn ons’ is van mening dat er overdreven veel aandacht is voor het individu. ‘De psychologie overheerst het maatschappelijk debat. De sociale complexiteit van alledag wordt miskend,’ aldus Van Ostaijen.
‘In ons taalgebruik is het met het woord ‘samenleving’ als met God. Iedereen heeft er de mond van vol, sommigen geloven er zelfs heilig in, maar niemand heeft haar ooit gezien. Dat is haast ironisch want we leven in een tijd dat mensen steeds minder zicht hebben op die samenleving. ‘Ik maak me zorgen. In de collectieve sector zijn we het zicht op het collectief een beetje kwijtgeraakt,’ aldus Van Ostaijen.
Er is volgens hem sprake van ‘psychologisme’, een overdreven aandacht voor de psychologische benadering van menselijk gedrag. ‘Ons’ wil liever dat het over ‘mij’ gaat. In tijden van individualisering bestaat er weinig ontvankelijkheid voor de ‘wij’-benadering. We negeren sociale structuren die van een individuele patiënt een probleem maken’.
Hij constateert dat we terecht zijn gekomen in een prestatiemaatschappij waarin geld verdienen een doel op zichzelf is geworden. Het losweken vanuit het collectieve kader van voor de Tweede Wereldoorlog is gevierd als een overwinning van de emancipatie. Tot een overwaardering van de autonomie van het individu. Dit leidt er ook toe dat mensen tegenwoordig vinden dat je uit het leven moet halen wat erin zit.
Het leven als zelfstandig doel maakt dat er een samenleving is ontstaan van winnaars en verliezers. Mensen die mislukken of het gevoel hebben dat ze falen omdat ze helemaal zelf verantwoordelijk zijn gemaakt voor hun succes. Ze kunnen niet meer wijzen op het lot of op een God. ‘Dit legt een enorme druk op het individu en dus ook op de zorg. De cijfers van burn-out en overmatige stress lopen op. Een burn-out is geen individuele aangelegenheid. Het wegzetten van burn-out is haast onethisch,’ aldus Van Ostaijen. ‘Ook als je ergens een stoornis van maakt, leg je de verantwoordelijkheid en schuld bij het individu.’
Aan de zaal geeft hij als afsluitende boodschap mee: ‘Een samenleving is lastig te diagnosticeren op de sofa maar dat ontslaat ons niet van een collectieve verantwoordelijkheid.. Probeer bijvoorbeeld zoiets als een burn-out eens te begrijpen als sociaal verschijnsel.’ Sociologisch denken is niet voor bange mensen.
