Liane den Haan begint haar lezing met een sterk beeld van een prachtig oud gebouw. “Dat vinden we mooi. Maar oude mensen vinden we niet zo mooi; de norm is jong. Ouderen zouden niet mee kunnen met veranderingen.” Die beeldvorming is bepalend. En die beeldvorming is slecht en vooral gemakzuchtig, stelt Den Haan. Zij verwijst naar reacties in de media enige dagen voor aanvang van Seneca Congres, op een SCP-onderzoek dat aangaf dat een kwart van de ouderen in een verpleeghuis zelden of nooit buiten komt. De mediareactie was standaard: het is kommer en kwel in de verpleeghuizen en met ouderen. Kijk je beter naar de cijfers, betoogt Den Haan, dan zie je dat dit heel sterk te nuanceren valt: de mensen die niet (veel) buiten komen, zijn boven de 90 jaar oud en heel vaak ziek. Dit soort beeldvorming in de media heeft helaas wel veel impact op hoe ouderen zichzelf zien en dromen.
Met een prachtig, kleurrijk filmpje waarin ouderen dingen doen die jonge mensen doen, toont Den Haan wat ouderen allemaal nog willen en kunnen doen. Zij sluit daarop aan met: “En dat gaan wij realiseren!”
Door de verkeerde beeldvorming wordt het vangnet voor ouderen een hangmat en ontstaat het idee – ook bij ouderen zelf – dat de komende jaren met de veranderingen in de zorg en bezuinigingen verworven rechten worden afgenomen. Dat maakt mensen angstig. En daar moeten we vanaf. Want het is onzin: ouderen geven zélf aan dat zij de regie willen houden en langer thuis willen wonen. Willen veranderen, dus.
Het is altijd die andere
De oudere lijkt dus afgeschreven te zijn: kennisoverdracht van ouderen op jongeren is beperkt en grotendeels overgenomen door internet en eenmaal langs de lijn, komen ouderen niet meer aan de bak, wegens de negatieve beeldvorming dat ouderen langer ziek en improductief zouden zijn. Terwijl onderzoek het tegendeel heeft bewezen. Ondervraagde jongeren geven op het werk aan veel te leren van ouderen en dat ouderen rust geven op het werk. Ook als ze worden bevraagd over hun opa en oma zijn jongeren positief: ze zijn leuk, stoer… Daar zit een tegenstelling in: het gaat dus niet over ouderen die je kent, maar altijd over anderen. Waarom dan toch nog die negatieve beeldvorming? Bovendien is zo vroeg afschrijven van mensen kapitaalvernietiging.
Na een indrukwekkend filmpje met schrijfster Isabel Allende over voor- en nadelen van de seniore levensfase, pleit Den Haan voor een andere balans voor ouderen tussen wonen, werken en leren.
Niet zorg, maar het leven centraal in zorgconcepten
De samenleving moet nu echt in beweging komen om veranderingen bij te benen: ouderen blijven langer thuis wonen, maar dan moet de zorg zich wel steeds meer richting thuissituatie bewegen, middels technologie en apparatuur. Niet de zorg, maar het leven moet in nieuwe zorgconcepten centraal komen te staan. Ook gemaksdiensten, nu nog erg gericht op jongeren, zijn ideaal voor zelfstandig wonende ouderen. Denk aan HelloFresh, hulp in de tuin en dergelijke. Er is nog een wereld te winnen aan de commerciële kant.
Omdat de kwaliteit van leven bij ouderen voorop moet staan, moet er een omslag komen in het denken van familie, zorgprofessionals en vrienden: ondersteun onafhankelijkheid van ouderen, maar neem niet automatisch dingen over. Laat ouderen zo lang mogelijk zelfredzaam zijn. Mede omdat de verantwoordelijkheid voor veel zaken steeds meer bij burgers zelf ligt.
Cruciaal voor een goede maatschappelijke participatie van ouderen is dat ze worden ondersteund en kunnen anticiperen op het ouder worden. Belangrijk daarbij is dat de stigmatisering van de ‘groep’ ouderen kantelt. Want die beeldvorming staat maatschappelijke vernieuwing in de weg. “Zet ze in de etalage, laat de mooie voorbeelden zien”, raadt Den Haan de congresdeelnemers aan.
