‘Inclusiviteit: denken vanuit mensen, niet systemen’

Durf de vraag achter de vraag te stellen, pel het systeem af en organiseer het anders
Prinses Laurentien begint met vijf vragen aan de deelnemers van het congres. Om elkaar niet te beïnvloeden moeten ze met de ogen dicht antwoorden:
1. Wie vraagt zich af hoe blijf ik t goede doen in het systeem?
2. Wie wil meer tijd voor reflectie?
3. Wie wil uit z’n comfortzone komen?
4. Wie denkt: Ik weet ’t beter?
5. Hoe blijf ik trouw aan mezelf in een wereld die verwacht dat je stoer meedoet?

Later in haar lezing komt zij hierop terug, want hoe je naar iets kijkt, hangt af van hoe en waar je woont, stelt prinses Laurentien. Maar, stelt ze, dat is niet voldoende. We moeten steeds weer kritische vragen stellen, steeds weer naar de essentie van het probleem gaan. “Ik als hoogopgeleide vrouw met veel vertrouwen, kijk heel anders naar zaken dan Fatima in de Haagse Schilderswijk met een ziek kind. En ook anders dan Koos, 56 jaar, laaggeletterd en met een gevoel dat hij er niet toe doet. Het was goed geweest als zij hier hadden gestaan om u te vertellen hoe zij tegen de zorg aankijken. Waarom sta ik hier?”
Prinses Laurentien vertelt dat zij door haar werk met één been staat in de wereld van kinderen, laaggeschoolden en vluchtelingen en alle systemen zou willen afpellen tot we tot de essentie van het systeem zijn gekomen. Met haar andere been staat ze ‘in deze wereld, de wereld van de oude Romeinen, Seneca, bij jullie’. Ze is dan ook een vertaler: ze bevraagt ons over wat wij nou echt zeggen. Daarom stelde ze onder meer de vraag: ‘wie denkt dat hij of zij het beter weet?’. Voor degenen die reageerden met ‘ja’, heeft ze een boodschap: laten we beginnen met creative destruction. Laten we beginnen bij ‘ik weet het niet’. Probeer dat eens als daily exercise: ‘ik weet ’t niet’. Dat kan leiden tot het organiseren van uw organisatie vanuit intuïtie. En misschien leidt dat tot iets belangrijks: het afpellen van systemen, samen met echte mensen! Dat is iets totaal anders dan weer een McKinsey-rapport  aanvragen. Die zitten in uw eigen bubbel!
Prinses Laurentien stelt dat het zeer ingewikkeld is om tegen jezelf ‘ik weet het niet’ te durven zeggen. “Vaak willen we stoer doen, vast blijven houden aan wat we doen en wie we zijn. Maar wanneer je de spelregels openbreekt, komt er ruimte. Ik ben tot deze conclusie gekomen door het zelf te doen.”

Stel de vraag achter de vraag

Prinses Laurentien vertelt over haar ervaringen met laaggeletterden en daklozen. “Ik studeerde aan Berkeley. Prachtig, maar ik zag ook de ellende vlakbij en was direct geïnteresseerd in hoe daklozen en straatprostituees daar leefden en overleefden. Je kunt alleen die ander ontmoeten als je echt, intrinsiek geïnteresseerd bent.” Ze heeft drie dagen op het strand geleefd met daklozen, buiten LA. “Wakker worden met de knallende zon op je hoofd… dat is heel anders dan in je eigen bed. “De gemeente LA vond dat de daklozen werk moesten gaan zoeken en gaf ze elke ochtend een dollar om daarvoor met de bus naar de stad te gaan. Denk je nou echt dat iemand in die staat gaat solliciteren? De gemeente had ze beter een douche en een pak kunnen geven. En iemand die elke ochtend zegt: ‘You look great!’” Hier is dus sprake van een denkfout in het systeem: met deze aanpak helpt de gemeente hen niet.
Ze trekt de vergelijking met hoe wij naar ouderen kijken. We benaderen ze vanuit het paradigma dat ze zielig zijn. Vanuit onze ivoren toren denken we zo. Maar ga eens koffie drinken met ze, ga eens samen met ze bewegen. Ga de diepte in en vraag ze eens: wat heb je nou echt nodig? Durf de vraag achter de vraag te stellen, en verder. Ook weer de vraag achter die vraag. Zo stelde zij zelf vragen aan een dakloze man die in een park op een bankje zat: “Waar denk je aan?” De man dacht aan het verleden. Omdat hij niets nieuws beleefde. Dan word je hoofd heel leeg, vertelde hij. De les voor ons is: wanneer je de menselijke inzichten vergeet, bouw je onherroepelijk foute systemen. Dat doen wij vaak.

Pel het systeem af en organiseer het anders
Prinses Laurentien geeft ook met een ander voorbeeld aan dat we met anders denken mensen met beperkingen beter kunnen benaderen. Zij zet zich ervoor in om laaggeletterdheid terug te dringen en stelt dat de schaamte het ergste is voor de 2,5 miljoen laaggeletterden in Nederland. “Schaamte, dát is de kern.” Maar hoe organiseer je met dat gegeven van schaamte, 120 miljoen om leerhuizen voor laaggeletterden op te zetten? Hoe zorg je dat ze ernaartoe gaan? Uiteindelijk gingen er 6.000 laaggeletterden naartoe. Dat is niet veel. Dus, stelt prinses Laurentien, draaide ik het systeem om, ging ik het anders doen. Met ‘skills for life’, het laaggeletterdenprogramma in de UK in het achterhoofd en een plan op één A4-tje, pleegde Laurentien overleg met Marja van Bijsterveldt, toenmalig minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. “We zijn de mensen gaan opzoeken. Ja, dat is ingewikkeld, maar we deden het. Het kan! Met € 5 miljoen voor zes regio’s en drie jaar. De vraag waar we voor stonden was: hoe organiseer je dat ecosysteem vanuit de emotie schaamte. Dat is er altijd. Die onzichtbare schade blokkeert, maar is tegelijkertijd ook de unlocking factor! Met 5 miljoen hebben we 12.000 mensen bereikt. De crux? Ga het systeem afpellen totdat je bij de kernvragen bent. En ga het vervolgens anders organiseren. Verander het systeem als dat nodig is.”

Durf de ‘gekke Henkie’ te zijn
Een andere denkfout is dat we, als we eenmaal een systeem hebben, accepteren dat dit nu eenmaal het systeem is. Prinses Laurentien roept ons op om altijd goed te blijven kijken naar het systeem en ons af te vragen waarvoor we het eigenlijk doen. En daarnaast: “Als je iets echt helemaal wilt fixen, accepteer dan alleen 100%.”
Ook dyslexie is een misvatting, een selffulfilling prophecy, stelt Laurentien. Wetenschappelijk is bewezen dat alle kinderen kunnen leren lezen en schrijven. Misschien 0,01% niet. “Er is iets anders aan de hand: er is sprake van een mismatch met het systeem dat we de kinderen aanbieden.” Ook hier kun je door afpellen van het systeem op de kernvraag komen: als een kind op zijn of haar vierde jaar niet het juiste taalniveau heeft, houdt het op, blijkt uit onderzoek. Dus is het schoolsysteem dat daarop volgt niets waard. Ga naar de bron, stelt prinses Laurentien. “Ga naar de periode van de zwangerschap tot het vierde jaar. En fix het! Stel uw Big Hairy Audacious Goal. Wij rekenen de systemen af op hun bijdrage aan de Big Hairy’s. Durf daarom de ‘gekke Henkie’ te zijn die iets wil fixen buiten het systeem!”

Ga steeds dieper in de unblocking factor
Met haar ervaring bij organisaties rond kinderen en ouders, ziet ze dat iedereen en elke organisatie zijn best doet, maar dat er vaak iets ontbreekt: de organisaties zijn niet geschakeld. Ook hiervoor geldt: ga uitzoeken hoe dit zit, zoek de mensen op en ga schakelen. Prinses Laurentien: “Ga het gewoon organiseren. Het is heel simpel: ga het doen!”
Dat is precies wat haar foundation, Number 5 Foundation, doet: mensen bij elkaar brengen en dingen organiseren. “Ik denk dat we dat kunnen doen. Ook in de zorg. Het probleem zit diep in jullie. Maar durf het verhaal van mensen bij elkaar brengen naar je eigen organisatie te vertalen naar alle afdelingen in je eigen organisatie. Laat het als een satéprikker overal doorheen gaan. Uit mijn testje bleek dat iedereen het zelf beter denkt te weten, maar doorbreek dit! Ga daar op sturen. Haal mensen uit hun paradigma’s en laat ze niet met één doel bezig zijn.”
Uit haar ervaring met werken met kinderen, kent Laurentien de verrassende blik en kernachtige vragen die kinderen kunnen stellen. Ze stelt voor dat elk ziekenhuis een Kinderraad instelt. “Laat ze niet alleen meedenken over de kleur van de muur, maar ook over ingewikkelde dingen: ik garandeer u dat u creative destructive forces binnenhaalt. Neem ze serieus als u wilt bereiken how to get it right.” Doe dit niet alleen met kinderen. Maar ook met mensen met verschillende beperkingen. Ontsluit uw organisaties voor hen. Kijk naar hoe het echt is in het leven van hen. Ga steeds dieper in de unblocking factor en ga weg van het idee dat u het allemaal wel weet. Laat het een staying power zijn. Lachend: “Ik ben verliefd op weerstand. Weerstand is goed! Organiseer de dialoog tussen de twee groepen: jullie en de groepen waar het echt om gaat. Human insight is de kern van rethinken van de systemen. Anders mis je altijd de boot. Ze verwijst naar het boek ‘Nog lang en gelukkig, voorleesboek voor volwassenen die de weg een beetje kwijt zijn’ dat zij, samen met journalist Jeroen Smit, schreef. Daarin houden kinderen leiders van grote organisaties een spiegel voor met hun vragen en opmerkingen.