We moeten gezondheid gaan beschouwen als onderdeel van het leven en de leefomgeving
Czyzewski werkte in Rotterdam al jarenlang over alle domeinen heen. Hij is ervan overtuigd dat dit de enige manier is om moeilijke patiënten te kunnen helpen. Als zorg, gemeente, woningbouwcorporaties et cetera samenwerken kunnen zij hen een waardig leven aanbieden.
Hij werkte onder meer met mensen met ernstige psychische aandoeningen, met licht verstandelijke beperking, drugsverslaafden en laaggeletterden. Mensen dus die niet zelfredzaam zijn. Uit zijn jarenlange ervaring concludeert hij dat er te vaak door instanties wordt gekeken alsof de problemen uit ‘losse onderdelen’ bestaan. In de hulp aan mensen die niet zelfredzaam zijn is geen samenhang, geen maatwerk en er is te veel afstand tot de mensen om wie het gaat. Zij worden in het zorgcircuit rondgepompt. Dat is slecht en kostbaar. Czyzewski: “Kijk eens echt naar die mensen: zij leven meestal in een onhoudbare leefomgeving en dat leidt tot verergering van de stoornis en zo gaat dat door. We zien het wel, maar we zitten vast in systemen. Hoe kunnen we dit doorbreken?”
Onze systemen ontkennen niet-zelfredzame patiënten
Czyzewski geeft een veelzeggend voorbeeld van het mislukken van hulp en zorg geven aan deze mensen. Zijn instelling had in de binnenstad van Rotterdam zeven appartementjes voor verslaafden geregeld om hen uit hun slechte leefomgeving te halen. Het ging aanzienlijk beter met hen, maar na drie maanden ging het plotseling weer slechter: ze hadden te horen gekregen dat ze na een halfjaar daar weer weg moesten. Czyzewski geeft nog enkele voorbeelden waar de sociale domeinen langs elkaar heen werken, waardoor de situatie van de patiënten sterk verslechtert en zij in paniek destructief kunnen reageren. “Laat de overheid dit soort dingen niet doen! Want deze mensen begrijpen dit niet! Er is vaak sprake van comorbiditeit van zaken als depressie, verslaving PTTS en persoonlijkheidsproblemen.”
Daarnaast wonen deze patiënten vaak in achterstandswijken en behoren zij tot de groep lage SES: de afstand van medici tot patiënt is erg groot. Patiënten nemen bijvoorbeeld geregeld hun medicatie niet (goed). Dit betekent dat er vaak meer consulten zijn dan gemiddeld. Dat is vooral het geval bij de groep van 0 tot 4 jaar. Czyzewski: “Dat gaan we dan vervolgens benoemen tot gezondheidsprobleem. Terwijl er heel andere factoren spelen die de psychische gezondheid en (herstel van) zelfredzaamheid negatief beïnvloeden: de veel voorkomende licht verstandelijke beperkingen, de opleiding, langdurige werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, laaggeletterdheid, schulden en armoede. Kortom: er niet bij horen, leven in een onzekere en onveilige leefomgeving. Stressoren die iemand maximaal psychisch belasten.
De onderschatting van stress en stressoren verhinderen vaak een goede aanpak, stelt Czyzewski, zeker bij mensen met een kwetsbare psychische gezondheid. Daarnaast spelen andere zaken: de gezondheid wordt ook aangetast door de subtiele, langdurige invloeden vanuit de omgeving: armoede, een vervuilde buurt vol herrie, belastend werk, slecht slapen, eenzaamheid, slecht eten, roken, drinken en weinig bewegen. Uit onderzoek is vastgesteld dat IQ geen vast gegeven is. Bovenstaande belastingen hebben grote negatieve effecten op ons cognitief denken.
Onze systemen, stelt Czyzewski, representeren niet deze werkelijkheid. Het begrip zelfredzaamheid is doorgeslagen. We moeten ons realiseren dat mensen beperkingen hebben. Eigenlijk houden wij in onze systemen geen rekening met deze mensen.
Alleen integrale hulp helpt
Wat we nodig hebben, is omkering. Mensen moeten zich niet naar de systemen gaan gedragen, maar laten wij ons afvragen: wat hebben kwetsbare mensen nodig om te kunnen leven in een complexe samenleving? Wat vraagt dat van ons aan beleid, van systemen, aan uitvoering? Czyzewski is duidelijk. Dat vraagt om overkoepelend, verbindend handelen. Dus over alle partijen heen. Dat moet als het ware als een kompas boven alle instellingen, gemeentelijke diensten, woningcorporaties en dergelijke, heen liggen. Laten we gezondheid gaan beschouwen als onderdeel van het leven en de leefomgeving, is de indringende boodschap van Czyzewski. Goedwillende uitvoerders lopen vast omdat we dat niet doen: ze kunnen maar met één element van de problematiek bezig zijn. Zij hebben ‘partners in crime’ nodig voor de oplossing.
Czyzewski presenteert het Stabiliteitsmodel voor kwetsbare mensen: meedoen in de samenleving, continuïteit in de integrale ondersteuning en hulp. De leefomgeving – huisvesting, schuldenproblematiek en dergelijke – moet in de gaten gehouden worden. “Die drie samen beïnvloeden elkaar en werken preventief. Nu is het vaak zo dat op alle drie punten iets wordt gedaan, zonder samenhang. Die samenhang voorkomt veel ellende.”
Czyzewski toont met cijfers aan dat werken vanuit de samenhang ook op kostengebied pure winst oplevert: de overallkosten gaan ruim 40% omlaag: wanneer daklozen en prostituees beschermd wonen, zijn de zorgkosten veel lager en is er 40% minder kosten bij gemeentes, GGZ, dag- en nachtopvang en andere soorten voorzieningen. Maar, waarschuwt hij, dit verkruimelt met de decentralisatie. Dit overstijgende denken is er niet meer.
Wees die Gideonsbende!
Wij kijken nu verkokerd naar de dingen. “Als je blijft redeneren vanuit systemen, reproduceer je en verander je niet datgene wat we willen veranderen en schieten we tekort.” Wat kunnen we doen om houdbare effecten van hulp bij niet-zelfredzame mensen te verkrijgen? Daarin is Czyzewski duidelijk: stress weghalen, de leefomgeving beheersbaar maken, niet meer met ‘losse hulpstukken’ komen maar met geïntegreerde hulp en last but not least: hulpverleners en overheidsinstellingen moeten minder ontwikkelde mensen leren begrijpen. Laten we een einde maken aan de hiphoppatiënt die we steeds weer nieuwe behandelingen aanbieden. De winst zit in onderkennen van de problemen, onderscheiden en overschrijden.
Dat levert uitdagingen op verschillende niveaus op: laten we op bestuurlijk en beleidsniveau breder kijken en juist niet versmallen. Laten we contextueel de klachten beoordelen: bezie de totale mens en neem het hele leven erbij. Het is belangrijk om de beroepsverenigingen daarbij te betrekken en laten we in de uitvoering zaken vereenvoudigen. Het vertrouwen van patiënten, stelt Czyzewski, ligt in heel kleine dingen. Hij pleit ervoor dat bijvoorbeeld wijkteams, die dicht bij de mensen staan, zich niet alleen vasthouden aan het Handboek van Methodiek. En laten we vooral tijd nemen om te implementeren, leren en experimenteren.
Czyzewski wil niets veranderen aan het systeem. “Dat is zinloos. Laten we ruimte maken, blokkades wegnemen om met andere domeinen samen te werken. Wees die Gideonsbende, we hebben simulaties en experimenten nodig!”
